Klokken
De naam Klok is de vertaling vn het middellatijnse woord clocca. Clocca is vermoedelijk van Keltische oorsprong en de naam werd gebruikt om een metalen kom die je door aanslag, het tikken met een klepel tot klinken brengen, aan te duiden. Vanaf de zesde eeuw worden er in Europa klokken gebruikt. Het maken (gieten) van klokken werd tot 1100 door monniken gedaan. Vanaf de dertiende eeuw zag je een toename aan versieringen en namen op klokken. Het werd een ambacht.
Het luiden van klokken werd gezien als het verdrijven van kwade geesten. We zien tegenwoordig nog steeds dat klokken geluid worden bij uitvaarten. Bij aankomst en vertrek kerk en/of bij de begraafplaats. In de middeleeuwen was het gebruikelijk om klokken te dopen. Dit deden ze om van een “normale” klok een “Christelijke” klok te maken en daarmee de klok zelf ook te beschermen tegen kwade geesten.
Klokkestoel
Een klokkestoel is een bouwsel van dikke balken in piramidevorm waarin één of meerdere klokken worden gehangen. Klokkestoelen staan meestal op kerkhoven of andere plaatsen waar in het verleden wel een kerk stond maar tegenwoordig geen kerk meer aanwezig is. Je komt klokkestoelen tegen in Friesland en Overijssel. De klokken worden alleen gebruikt bij begrafenissen.
Graf Symboliek
Symbolen zijn sterk aanwezig in de cultuur van sterven en begraven. De meeste symbolen hebben een christelijke betekenis. In de tweede helft van de 20e eeuw nam het gebruik van Christelijke symboliek af. Mensen begrepen ook minder de waarde van symboliek. Echter kwamen er wel andere symbolen afkomstig uit de Egyptische en Boeddhistische cultuur voor terug.
Welke symbolen zie je nog op oude begraafplaatsen? Hieronder een klein overzicht:
Lauwerkrans: iemand lauweren wil zeggen, iemand eren. Een lauwerkrans werd in de oudheid vaak geplaatst op het hoofd van de overledene. Deze lauwerkrans was doorgaans gemaakt van olijftakken.
Olijftak: Olijftak is het symbool van gerechtigheid, vroomheid en van Gods zorg voor kinderen.
Eikentak: De eik is het symbool van kracht, roem en overwinning.
Duif: Symbool van vrede
Slang: Oersymbool van leven en dood, van gif en genezing.
Schedel: Een schedel is een vanitasteken. Dit staat voor ijdelheid, zinnebeeld van vergankelijkheid. Het wijst op de betrekkelijkheid van alles. Een schedel met gekruiste beenderen kwam als teken op in het begin van de 18e eeuw.
Zandloper: Symboliseert de tijd die vervliegt en de vergankelijkheid van het leven. De omkeerbaarheid van een zandloper wordt in het Christendom gezien als symbool van het nieuwe leven na de wederopstanding.
Vleermuis: Is een nachtdier en wekt afschuw. De duivel en andere demonenn worden vaak afgebeeld met vleermuisvleugels. De betekenis van een zandloper met een vleugel van een duif en van een vleermuis is: onze tijd vervliegt, bij dag en nacht en bij goed en kwaad.
Engel: Een engel met een bazuin is het symbool voor het laatste oordeel. Nadat de doodsengel de bazuin heeft geblazen, openen zich de graven en vindt het Laatste Oordeel plaats. Een engelenkopje (cherubijntje) met vleugels zien we vaak op oude kindergraven. Een staande engel die de linkerhand op de borst drukt en met de rechter een strooiende bewegingn maakt, is symbolisch voor het strooien van bloemen, meestal rozen.
Roos: De roos verwijst naar Maria en naar het lijden van Christus. Maria wordt ook wel de roos zonder doornen genoemd. Een witte roos is het symbool van de maagdelijkheid, een rode roos van martelaarschap. In de moderne tijd staan rozen voor liefde en vergankelijkheid. Een geknakte roos verwijst naar het door de dood afgebroken leven. De verdorde roos naar het verwelkte lichaam.
Dodenhuisjes
Ondanks de vraag naar rituelen die helpen bij rouwverwerking, verdwijnen er steeds meer oude rituelen. Een goed voorbeeld zijn de dodenhuisjes. Je ziet ze tegenwoordig alleen nog in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. Deze huisjes hebben een zadeldakvormige constructie. Sommige huisjes zijn inklapbaar(Friesland). Hoe werden ze gebruikt? Direct na de begrafenis werd het huisje op het open graf geplaatst en afgedekt met een zwart kleed met daarop de bloemen. Als de rouwstoet de begraafplaats had verlaten, nam de grafdelver het geheel van het graf om het graf te dichten. Na het dichten van het graf plaatste hij het huisje weer op het graf en bedekte het opnieuw met de bloemen. Wanneer de bloemen verwelkt waren werden ze verwijderd maar het kleed bleef op het huisje liggen. Het dodenhuisje blijft gemiddeld zes tot acht weken staan. Het hele idee achter het dodenhuisje is dat het graf de woning van de dode is. Net zoals een eigen woning bescherming geeft tegen weersinvloeden, zo geeft het dodenhuisje beschermen aan het huis van de overledene, het graf.
Iedere religie en cultuur heeft een eigen manier van begraven of cremeren. In Nederland zie je veel verschillende culturen. Deze culturen zijn al eeuwen aanwezig in ons land. Ons land staat bekend om zijn diversiteit aan culturen. De multiculturele samenleving.
Caribische uitvaartrituelen
Het grootste gedeelte van de Caribische Nederlanders is rooms-katholiek. De uitvaarten van Caribische Nederlanders worden dan ook vaak vanuit de katholieke kerk gehouden. Op de dag van de uitvaart is er een mis in de kerk. De kleding is vaak zwart of wit en er is een sterke voorkeur voor begraven in plaats van cremeren. Een veel voorkomend gebruik is het rondje in of om het huis van de overledene met de overledene. Op deze manier kan de overledene zelf ook voor de laatste keer afscheid nemen van zijn aardse bestaan. Nabestaand geven zoals gebruikelijk in deze cultuur persoonlijke attributen mee. Dit kan een luchtje, geld, een persoonlijk kaartje of drank zijn. Na de begrafenis zijn er acht dagen van rouw waarbij er veel wordt gebeden. Tijdens deze rouwperiode wordt ook veel muziek gedraaid. Op de laatste dag van de periode, de achtste dag, doen de nabestaanden de ramen op zodat de geest van de overledene hen rustig kan verlaten. Dit noemen we ook wel ‘manda spiritu bai’, stuur de geest weg.
Chinese uitvaartrituelen
Chinezen kiezen voor begraven. Cremeren is niet gebruikelijk in deze cultuur. Bij een uitvaart van een Chinees is het normaal dat nabestaanden geestengeld (nepgeld) verbranden. Dit geld staat voor welvaart die die nabestaanden aan de doden wensen in het hiernamaals. De kleur van de kleding is wit. Chinezen zien wit als kleur van rouw. Nabestaanden houden wierookstokjes vast en maken driemaal een buiging. Om geesten te verjagen draaien de nabestaanden bij het dalen van de kist zich om zodat ze het dalen niet hoeven te zien. De gedachte is dat geesten ver weg blijven en niet mee gaan met de aanwezigen. Tevens is het not done om een paraplu mee te nemen naar een begrafenis omdat onder de paraplu een geest zou kunnen schuilen.
Hindoestaanse uitvaartrituelen
Bij Hindoestanen is het gebruikelijk om te cremeren in plaats van te begraven. Ze denken dat bij een crematie het lichaam het snelst terugkeert naar de bron van het leven. Bij de uitvaart worden wit en zwart veel gedragen. De oudste zoon of een mannelijk familielid mag de uitvaartrituelen uitvoeren. Niemand anders. Hij scheert zijn hoofd kaal als teken van schoonheid, rouw en respect. Voor de uitvaart loopt hij een aantal keer om de kist met een brandende diya. Een diya is een kommetje van klei met daarin een watje van katoen als lont. De diya brengt hij in aanraking met de mond van de overledene. Dit noemen ze ook wel de kus van de dood.
Als laatste afscheid strooien directe nabestaanden kruiden, rozenblaadjes en geurrijk water over het lichaam van de overledene. Daarna sluiten ze de kist en zal de oudste zoon de kist naar de oven begeleiden. Tevens zal hij, indien mogelijk, de kist in de oven zetten en het proces in gang zetten. Het is heel belangrijk dat bij het gehele proces een nabestaande bij de oven blijft.
Islamitische uitvaartrituelen
Een moslim moet binnen 24 uur begraven worden. Cremeren is uit den boze. Gezien je in Nederland 36 uur moet wachten(vanaf moment overlijden) voordat je mag begraven, is dit lastig te realiseren. Toch kan de uitvaartonderneming contact leggen met de officier van justitie en vragen om toestemming.
Op de dag van de uitvaart is er het gebruikelijke gebed in de moskee. Er worden buiten de moskee drie rijen gemaakt waarbij iedereen in de richting van Mekka kijkt. De mannen staan op de eerste rij, in het midden de kinderen en op de laatste rij de vrouwen. Na het gebed wordt de kist naar de begraafplaats gebracht. Eenmaal op de begraafplaats zijn er vele mensen die de kist willen dragen en dit zorgt vaak voor een rommelige toestanden. Dit is gebruikelijk in de cultuur. Ook zie je weinig tot geen vrouwen op een uitvaart. Volgens sommige Islamitische gemeenschappen moeten vrouwen thuis blijven of bij de uitgang van de begraafplaats wachten. Bloemen en persoonlijke spullen mogen niet in of bij de kist gelegd worden.
Joodse uitvaartrituelen
Bij een Joodse uitvaart is begraven de standaard.
De begrafenis staat in het teken van somberheid. Bloemen zijn niet toegestaan. In plaats van bloemen plaatsen de Joden steentjes bij het graf. Hiermee laten ze zien dat de overledene niet is vergeten. Na de uitvaartdienst wordt de kist naar het graf gebracht. Is de dienst in een Synagoge en nietop de begraafplaats? Dan moet de kist uiteraard vervoerd worden naar de begraafplaats. Hier is het van belang dat de stoet zonder te stoppen door blijft rijden tot aan de begraafplaats. Rode verkeerslichten worden genegeerd. Bij een Joodse uitvaart is dan ook vaak politiebegeleiding aanwezig. Eenmaal bij het graf aangekomen gooien de nabestaanden ieder drie scheppen met aarde op de kist. Bij de liberale joden mogen zowel vrouwen als mannen hier aan deelnemen, maar bij de orthodoxe joden mogen alleen de mannen dit doen.
De nabestaanden troosten mag pas na de begrafenis.
Kaapverdische uitvaartrituelen
Kaapverdianen zijn doorgaans Rooms-Katholiek. Er wordt voornamelijk gekozen voor begraven, maar ook cremeren is gebruikelijk. Voor de begrafenis of crematie is er een mis in een Rooms-Katholieke kerk. Tijdens deze mis krijgen de nabestaanden gelegenheid tot het nemen van het laatste afscheid. Bij de uitvaart kunnen veel mensen aanwezig zijn. Familie is een belangrijk begrip in deze cultuur. Kleding is niet zo belangrijk. Kom zoals je bent maar kleed je wel gepast. In deze cultuur is het gepast om veel te huilen en je verdriet te delen.
Molukse uitvaartrituelen
Molukkers zijn protestant en begraven is de meest gekozen vorm van lijkbezorging. Een belangrijk onderdeel van de uitvaart is de troostdienst. Deze wordt gehouden op de avond vóór de begrafenis. Dit wordt de ‘malam penghiburan’ genoemd wat letterlijk 'de avond van de troost' betekent. Deze troostdienst is vaak zelfs belangrijker dan de uitvaart. Bij de troostdienst zijn meer mensen aanwezig dan bij de uitvaart. Een predikant van de Molukse gemeenschap gaat voor. Bij de begrafenis gaat het weinig anders dan de Nederlandse manier. De predikant spreekt nog enkele woorden en sluit af met het Onze Vader. De nabestaanden strooien strooibloemen in het graf of pakken een schepje met aarde.
Surinaamse uitvaartrituelen
Een Surinaamse uitvaart beschrijven is lastig. Dit komt omdat Surinamers onder te verdelen zijn in onder andere Chinezen, Creolen, Hindoestanen, Indianen en Javanen. Iedere groep heeft eigen uitvaartrituelen en tradities. Het meest voorkomende gebruik bij Surinaamse uitvaarten zijn Creoolse gebruiken. Creolen zijn uitbundig mensen. Surinamers zeggen dat ze dansend naar hun laatste rustplaats willen worden gebracht. Dit dansen wordt in hun cultuur gezien als een vorm van rouwverwerking, omdat je door het dansen niet denkt aan de pijn en verdriet van het verlies en omdat op die manier de ziel van de overledene zonder verdriet het lichaam kan verlaten.
De avond voor de uitvaart wordt er een dodenwake gehouden die doorgaat tot in de ochtend. De aanwezigen praten, zingen, dansen, bidden en eten samen. Op de dag van de uitvaart is er een samenkomst in een aula waarna de begrafenis zal plaatsvinden. Ook hier is weer veel gezang en vrolijkheid. De dragers van de kist maken dansbewegingen zodat kwade geesten hun pad naar de begraafplaats niet kunnen volgen. De kleding is geheel in het wit. Vrouwen dragen een hoofddoek(Anjisa).